Dit is nie maklik om Niggies te kyk nie.
Daarvoor voel die beige-bruin voorkamers en linoleum-kombuistafels; die vaal-verwaarloosde Vrystaatse-vlaktes en hartseer dorpies, en die Sondagmiddag-familie-kuiers op die grasperk, met ’n huiswerker wat op die agtergrond opruim, net te bekend.
Dalk is dit omdat baie van ons van so veertig plus nog ’n tyd onthou toe dinge só was. En omdat daar iets geweldig bekend, en ongemaklik, in ’n mens se binneste kom lê terwyl die gebeure in dié puik nuwe reeks, wat vandeesweek op kykNET begin, ontvou.
’n Eerste vir kykNET
Niggies is as waremisdaadreeks ’n eerste vir kykNET en is gegrond op die ontvoering en moord van twee niggies, Issie Fourie en Petro Nel, in Odendaalsrus in 1966, ná ’n besoek aan die dorpswembad.
Issie se broer André het gesweer om die skuldige te vang en Niggies vertel nie net die verhaal van hoe die twee meisies se brutale moord ’n familie laat breek nie; maar fokus ook op die impak wat die gebeure op André gehad het en hoe dit sy lewe ’n voorheen ondenkbare koers laat inslaan het.
Drie van die vier episodes wat vir resensering beskikbaar gestel is, speel in 1966 af, terwyl die tydsprong na die 80’s in die vierde episode gemaak word. Die verskillende tydvakke is soos tydskapsules wat die tydsgees perfek uitbeeld – van die kostuums, deur Mariechen Vosloo, tot die stelinkleding en musiekkeuses, Chris Lotz se kinematografie en kleurgradering (die redigeerder was Leon Visser) en die oorspronklike klankbaan, gekomponeer deur Pierre-Henri Wicomb. Rocco Pool was die produksie-ontwerper.
Die vingerafdruk van teatermense
Die bronmateriaal leen dit tot melodrama en sensasionalisering. Danksy die vernuftige skryfwerk van die teaterskeppers Saartjie Botha en Philip Rademeyer, en Jaco Bouwer se slim regie, is daar egter ’n egtheid en menslikheid omtrent Niggies.
Dat hulle baie mensekennis het en die komplekse binnewerkinge van families verstaan, is ooglopend, veral in die manier hoe die toutjies wat alles bymekaarhou ontrafel namate wantroue en vooroordeel inskop.
Elke skoot vertel ’n storie, of bevat ’n stukkie simboliek: twee skoolrokkies wat nooit gedra sal word nie, hang gestryk en reg vir die skooljaar wat die volgende dag sou begin; twee draad-tuinstoele, vrolik geverf, staan leeg voor die huis; twee lykies, onder wit lap, word van die moordtoneel af weggedra.
Jaco is bekend vir sy grensverskuiwende teaterwerk, maar ook vir reekse soos die internasionale treffer Spinners. Saartjie is ’n veelbekroonde en invloedryke dramaturg wat in 2002 die teatergeselskap Vleis, Rys en Aartappels saam met Marthinus Basson en Bouwer op die been gebring het om onafhanklike Afrikaanse verhoogwerk te skep. Philip is op sy beurt die skrywer van teaterwerk soos Opdrifsel. Sy nuutste teaterteks, Stinkhout, is bekroon met die 2025 Fiësta-prys vir beste nuutgeskepte teks.
Waarom die lang relaas om dié drie se lof te besing? Juis omdat die vingerafdrukke van teatermense so pertinent op Niggies afgedruk is. As mede-draaiboekskrywers het Saartjie en Philip ’n teks geskryf wat nie net die skokkende gebeure op ’n doodgewone Sondagmiddag weergee nie; maar ook met groot deernis die lig werp op ’n familie se ongelooflike verlies, rou en trauma en die gapende wond wat die gebeure veroorsaak het.
Storie in elke skoot
Die draaiboek is gegrond op ’n databasis van navorsing deur ’n familielid van Issie en Petro, Willem van der Merwe. Hy het die reeks saam met Roelof Storm en Gideon Lombard vervaardig. Danksy Willem se betrokkenheid, het die skrywers toegang gehad tot die uiteenlopende weergawes van die gebeure soos verskillende familielede dit onthou. Hulle het ook toegang gehad tot ou foto’s, videomateriaal en hofrekords. Waar hulle nie al die feite gehad het nie, het Philip en Saartjie die storie verruim deur af te wyk van die ware gebeure en dit is opvallend dat elke aspek van die storie met oordeelkundigheid oorweeg en aanmekaargesit is.
Jaco se regie is veelvlakkig. Elke skoot vertel ’n storie, of bevat ’n stukkie simboliek: twee skoolrokkies wat nooit gedra sal word nie, hang gestryk en reg vir die skooljaar wat die volgende dag sou begin; twee draad-tuinstoele, vrolik geverf, staan leeg voor die huis; twee lykies, onder wit lap, word van die moordtoneel af weggedra.
Rolverdeling met trefkrag
Dis opmerklik dat die akteurs dan hul regisseur se spelleiding vertrou het en dat almal verstaan het presies wat van hulle verwag word om hierdie storie te vertel. Die rolverdeling is fantasties en dis moeilik om nie élke akteur in hierdie resensie op die naam te noem nie.
As die jong André beeld die sestienjarige nuweling, Janru Steenkamp, subtiel uit hoe ’n tiener op die vooraand van die grootmenslewe, letterlik oornag, sy oopgesig onskuld kan verloor. Die een dag dans hy in die sitkamer saam met sy sussie en hy droom van dokter word. Dan tref die tragedie en ’n onregverdige skuldlas word op sy skouers gelaai. Dis nie ’n maklike eerste televisierol nie, maar Janru slaag met vlieënde vaandels. En wanneer hy langs die oop graf breek, voel dit eg.
Beer Adriaanse (Hotel, Wonderlus) vertolk die rol van die ouer André, ’n pa van twee by wie die verlede steeds spook. In Beer se spel is daar steeds iets van die jong André se goedheid, maar in sy oë sien ’n mens hoe die verlede hom nog jaag en hoe die onskuld vir bitterheid plek gemaak het. (Een bron van kritiek, of dalk eerder ’n vraag, is waarom daar die afgelope ruk, soos ook in Niggies, ietwat ongeloofwaardige ouderdomsverskille tussen ouers en kinders is. Sou twee effens jonger kinders nie meer sin gemaak het met Beer en Kristen Raath in die rol van ouers nie?)
En dan is daar die twee ma’s, wat nie beter ge-cast kon wees nie. Erica Wessels (Dwaalster, Donkerbos) se spel as Ousus, Petro (Izabella Louw) se ma, is uitmuntend. Waansinnige smart laat haar voor jou oë verkrummel van ’n elegante, beginselvaste en deernisvolle vrou, tot ’n slaapwandelaar vir wie die lewe alle sin verloor. Dis dalk teen hierdie tyd ’n cliché om dit te sê in resensies, maar Wessels gee regtig hier ’n meesterklas in toneelspel.
Tinarie van Wyk-Loots (Fynskrif, Dwaalster), wat Issie (Lané Vertue) se ma, Marie, speel, is haar skoonsuster se teenpool. Hoewel sy met tye speels kan wees met haar kinders, is daar ’n gehardheid aan haar. Wanneer haar dogter vermoor word, val alle maskers weg en word ’n tierende woede losgelaat. Tinarie vergestalt ’n Afrikaanse vrou wat glo kinders moet gesien en nie gehoor word nie. Met fyn nuanses – ’n trek om haar mond, of ’n hand wat bal – dra sy die intensiteit van Marie se stormagtige binnewêreld uit.
Dis dalk teen hierdie tyd ’n cliché om dit te sê in resensies, maar Erica Wessels gee regtig hier ’n meesterklas in toneelspel.
Die ondersoek na die meisies se dood word gelei deur kaptein At van Wyk. Carel Nel (Koek, Spinners) is gemaak vir die rol van die ervare, long-suffering polisiekaptein wat sukkel met ’n span polisiemanne wat nie gerat is vir ’n misdaad van hierdie aard nie. Van al die karakters is dit kapt. Van Wyk wat nooit toelaat dat sy eie emosies sy oordeel oorskadu nie. “Ons moet vergeet wat ons weet van hierdie mense,” sê hy in ’n stadium. “Soms lyk die duiwel nes ek en jy.”
Een man wat onder die vergrootglas geplaas word, is die Nels en Fouries se swaer, Gustaff Fouché (Albert Pretorius, Nêrens, Noord-Kaap) wat getroud is met Maks (Roeline Daneel, Fraksie). Sy karakter word ’n simbool van hoe ander se oordeel en minagting jou kan vernietig. Albert lewer, soos altyd, genuanseerde spel wat Gustaff se menslikheid verhelder. Daarmee saam beeld Roeline ’n vrou uit wat tussen haar lojaliteite vasgevang is.
’n Mens moet ook vir Lara Fouché noem, wat hul dogtertjie, Poppie, speel. Sy is ’n knap klein aktrise. Anja Taljaard vertolk ook die rol van die jonger Henda, Petro se sussie, met insig.
Meer as een verlies
Aanvanklik het ek gewonder of dit té gedwonge is om, te midde van hierdie tragiese storie, ook nog die superioriteitsgevoel van die Afrikaanse gesin teenoor hul swart huiswerker, Sophie, en veewagter, Samuel, in te bring.
Maar deur Sophie (Peggy Tunyiswa) en Samuel (Mbulelo Grootboom), word die tragiek uitgebeeld van ouers wat hul kinders dalk nie aan die dood afstaan nie, maar hulle tog ook eintlik verloor. Dít tref hard.
’n Swart ma moet weens ’n onmenslike bestel op Odendaalsrus agterbly om te werk terwyl sy haar kind na ’n tuisland stuur om by haar ouma te bly en skool te gaan. Intussen moet sy die wit kinders se skoolklere stryk en vir hulle middagetes kook.
Dis sý wat in meer as een geval troos, wanneer die ouers van die huisgesin by wie sy werk doodeenvoudig nie kan nie. Maar wie troos haar?
Niggies begin Dinsdag, 25 Maart om 20:00 op kykNET en DStv Stream (kanaal 144). Episodes sal ook ná uitsending op Catch Up beskikbaar wees.
Gaan ook saam met ons agter die skerms op die stel van Niggies.
